Παράδοση και Υπέρβαση

   Έχουμε αναφερθεί ήδη αρκετές φορές στο θέμα της πρωτοτυπίας, της αντιγραφής και των παραλλαγών σε ένα θέμα. Ενώ στην δυτική τέχνη και ξεκινώντας από την Αναγέννηση ο καλλιτέχνης σιγά-σιγά χειραφετείται από την παράδοση και επιβεβαιώνει ποικιλοτρόπως την ατομικότητά του, σε άλλες περιόδους και πολιτισμούς η έμφαση δεν είναι στην εξατομίκευση, ούτε στην υπογραφή. Έτσι, ενώ στην τέχνη της Αναγέννησης βλέπουμε έργα που είναι βασισμένα πάνω στα ίδια βασικά εικονογραφικά πρότυπα (π.χ. ο Ευαγγελισμός) τα οποία είναι δουλεμένα από διαφορετικούς καλλιτέχνες με τρόπο που προσιδιάζει στο ύφος του κάθε καλλιτέχνη, στην Βυζαντινή τέχνη οι αποκλίσεις είναι πολύ μικρότερες και φτάνουμε στον 18ο αιώνα να αποθησαυρίζονται τα εικονογραφικά πρότυπα της Βυζαντινής τέχνης με την "Ερμηνεία" του Διονυσίου του εκ Φουρνά. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Κινέζικη τέχνη για πάμπολλους αιώνες (όπου μάλλον το πιο γνωστό αντίστοιχο της "Ερμηνείας" στη Δύση είναι το περίφημο The Mustard Seed Garden Manual of Painting). 

   

Θεοφάνης ο Έλληνας: Η Παναγία του Ντον

 Θεοτόκος Γλυκοφιλούσα (Η Επίσκεψις)

Η Παναγία του Βλαντιμίρ

   Παρατηρούμε όμως ότι παρόλο που στη Βυζαντινή τέχνη (όπως και στην Κινέζικη) οι καλλιτέχνες επιλέγουν να ακολουθήσουν πιστά την παράδοση, μέσα στην ίδια την παράδοση υπάρχει δυναμική ανανέωση και εξέλιξη. Οι βυζαντινοί καλλιτέχνες μάς έχουν δώσει αριστουργήματα τα οποία δεν είναι απλά όμορφα, αλλά και πρωτότυπα. Γιατί η κάθε αλλαγή, η κάθε επέμβαση, ο κάθε νέος και διαφορετικός τρόπος προσέγγισης του ίδιου αυτού θέματος -όσο μικρός κι αν είναι- έρχεται ως αποτέλεσμα φοβερού στοχασμού και εμβάθυνσης σε αυτό και στην συλλογική εικαστική μνήμη από την οποία αναδύθηκε. Έτσι γίνεται η ανανέωση της παράδοσης, όπου κάθε μικρή αλλαγή συσσωρεύεται και εμπλουτίζει το υπάρχον λεξιλόγιο, δημιουργώντας πολλαπλασιαστικά και όχι αθροιστικά νέες δυνατότητες και συλλαμβάνοντας πράγματα που ήταν παρόντα μόνο in absentia ως φαντασία. 

   Τόσο στην Βυζαντινή τέχνη, όσο και στην Κινέζικη οι καλλιτέχνες δεν φοβόντουσαν να αντιγράψουν τους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος, γιατί τα μεγάλα αριστουργήματα που τους είχαν κληροδοτηθεί δεν είχαν ούτε χαρακτήρα ιδιοκτησίας, ούτε "ταμπού" (με τη φροϋδική έννοια). Αντιθέτως, ήταν το βήμα πάνω στο οποίο πατούσαν για να πάνε παραπέρα. Γιατί ο μόνος τρόπος να φτιάξεις ένα αριστούργημα είναι να αντιγράψεις ένα, αφού όμως πρώτα το έχεις κάνει τόσο δικό σου, ώστε να το υπερβείς. Το αποτέλεσμα -όπως μάς έχουν αποδείξει οι Κινέζοι και οι Βυζαντινοί- είναι πάντα αναπάντεχο. Και πρωτότυπο.