Το μάτι και η μνήμη - Σκέψεις για το σχέδιο (ΙΙΙ)

   Κοιτάζοντας κανείς τα σχέδια των μεγάλων καλλιτεχνών, ιδίως της Αναγέννησης, παρατηρεί ότι πολλά από αυτά εκτελέστηκαν από μνήμης. Τι είδους μνήμη όμως είναι αυτή που μπορεί και καταγράφει, ανακαλεί και αναδημιουργεί λεπτομέρειες, χειρονομίες, κίνηση, φως, σκιά και χρώμα με τελειότητα που θα έκανε και φωτογραφική μηχανή να ωχριά;  

   Ο Λεονάρντο στα Σημειωματάριά του γράφει: "...πριν κοιμηθώ φέρνω στο νου μου και φαντάζομαι τις εξωτερικές λεπτομέρειες των μορφών που μελέτησα το πρωί [...] μια εξαιρετική και πολύ χρήσιμη άσκηση για την ανάπτυξη  της μνήμης." Δηλαδή, ο Λεονάρντο είχε ανακαλύψει και χρησιμοποιούσε από τότε αυτά που ψυχολόγοι και επιστήμονες μελέτησαν και τεκμηρίωσαν μόλις τις τελευταίες δεκαετίες: το ρόλο της δημιουργικής φαντασίας και του οραματισμού (visualization) σε κατάσταση διαφοροποιημένης συνειδητότητας (altered state of consciousness) πριν από τον ύπνο για την ανάπτυξη και ενίσχυση νοητικών ικανοτήτων.

   Kατά πάσα πιθανότητα τo πληρέστερο και μεθοδικότερο σύστημα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας για την εξάσκηση και ανάπτυξη της οπτικής μνήμης στο σχέδιο και τη ζωγραφική, μάς έρχεται από τη Γαλλία του 19ου αιώνα και έναν κύριο που ονομαζόταν Οράς Λεκόκ ντε Μπουαμποντράν (Horace Lecoq de Boisbaudran) και ο οποίος ήταν, μεταξύ άλλων, ο δάσκαλος του Αυγούστου Ροντέν (ο οποίος είχε εμφανώς επηρεαστεί από τις μεθόδους του δασκάλου του).

   Ο Λεκόκ ανέπτυξε μία σειρά απλών και σταδιακών ασκήσεων οι οποίες βοηθούσαν τον σπουδαστή να απομνημονεύει, να σχεδιάζει και να ζωγραφίζει με ακρίβεια από μνήμης. Ξεκινούσε ζητώντας από τους μαθητές του να παρατηρήσουν και να απομνημονεύσουν με όποιον τρόπο ήθελαν  γραμμές, άξονες και απλά σχήματα (π.χ. μία μύτη σε προφίλ), προχωρώντας στη συνέχεια σε όλο και πιο σύνθετα σχήματα, τόνο, χρώμα και στο τέλος τοπία και μοντέλα σε κίνηση. Τα αποτελέσματα είχαν μεγάλη επιτυχία και παρουσιάστηκαν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Παρίσι, καθώς και σε άλλους οργανισμούς και σιγά-σιγά ενσωματώθηκαν στη διδασκαλία του ελευθέρου σχεδίου όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και στις ΗΠΑ και την Μεγάλη Βρετανία μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. 

   Δυστυχώς, με τα χρόνια το σύστημα παρέπεσε σε αχρησία, παρόλο που ασκήσεις για την ανάπτυξη της οπτικής μνήμης χρησιμοποιούνται μάλλον άτυπα σε διάφορα εργαστήρια και σχολές καλών τεχνών ανά τον κόσμο.  

   Το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο που παρουσιάζει αναλυτικά τη μέθοδό του βρίσκεται εδώ, ενώ η αγγλική μετάφραση είναι εδώ (και τα δύο άνευ πνευματικών δικαιωμάτων). Τέλος, ένα πολύ ωραίο άρθρο για το θέμα από τις Carol Allison και Joan Irey είναι εδώ.