Ο καλλιτέχνης του Μεσαίωνα και η εικαστική σκέψη

© University of Oxford - Ashmolean Museum 

   Το παραπάνω είναι αντίγραφο που εκπόνησε ο Τζον Ράσκιν από Ευρωπαϊκό χειρόγραφο του 13ου αιώνα που βρίσκεται στην Bodleian Library. O Ράσκιν το συμπεριέλαβε στη διδακτική συλλογή του στην Οξφόρδη με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως βοήθημα για την εκμάθηση του σχεδίου από τους μαθητές του εκεί. Στις οδηγίες που τους έδωσε αναφέρει χαρακτηριστικά: «...στην αρχή μπορεί να καγχάσετε, όμως θα έχετε κάνει μεγάλη πρόοδο όταν μπορέσετε να το αντιγράψετε σωστά.»

   Πράγματι, παρά την επιφανειακή του ευκολία, το σχέδιο είναι αριστοτεχνικό και κατά πάσα πιθανότητα φτιαγμένο από έναν μεγάλο μάστορα του Μεσαίωνα. Αυτό, όμως που προκαλεί εντύπωση και που θέλω εδώ να σχολιάσω είναι ο ιδιαίτερος εικαστικός κώδικας που χρησιμοποιείται από την καλλιτέχνη. Πέρα από το εμφανές γεγονός ότι αψηφά εντελώς τους κανόνες της συνηθισμένης ρεαλιστικής απεικόνισης, μια προσεκτική εξέταση του σχεδίου δείχνει ότι ο καλλιτέχνης μόνο ναίφ δεν ήταν.

   Καταρχήν, το δέντρο πάνω στο οποίο βρίσκεται η φωλιά των πουλιών δίνει την εντύπωση της σφαιρικότητας χάρη σε δύο κυρίως στοιχεία. Πρώτον, χάρη στο σκούρο πράσινο περίγραμμα γύρω-γύρω στη περιφέρεια που σε σχέση με τον κενό χώρο στο κέντρο δίνει την αίσθηση της προβολής και δεύτερον, χάρη στην προοπτική συνίζηση που παρουσιάζουν τα κλαριά των δέντρων. Επίσης, χρησιμοποιεί τονικές διαβαθμίσεις στη γραμμή του για τον ίδιο σκοπό.

   Με αυτό τον τελευταίο τρόπο έχει αποδώσει και την σφαιρικότητα του δέντρου που μοιάζει με αγγινάρα, πάνω στο οποίο κάθεται ο σκίουρος. Επίσης, μια ματιά στα τέσσερα φύλλα από κάτω, δείχνει ότι περιγράμματα διαφορετικού πάχους και τονικής έντασης έχουν χρησιμοποιηθεί για την απόδοση των σκιών και του τσαλακώματος που κάνουν συνήθως τα φύλλα.

   Με άλλα λόγια, ο μεσαιωνικός καλλιτέχνης έχει μελετήσει πολύ προσεκτικά τη φύση και έχει εφεύρει τους δικούς του τρόπους για να απεικονίσει τις αλήθειες της, συνδυάζοντας διαφορετικά παρατηρησιακά και οπτικά δεδομένα με τρόπο που εκφράζουν αυτό που θέλει να πει αυτός. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τέχνη υψηλού επιπέδου, αφού μαρτυρά προχωρημένη εικαστική σκέψη για την οποία μέχρι στιγμής, φαίνεται να γνωρίζουμε -μάλλον- λίγα. Εν τω μεταξύ, μπορούμε κάλλιστα να απολαύσουμε «...το χιούμορ και την ελευθερία της γοτθικής τέχνης, η οποία όμως βασίζεται στο ακριβέστατο σχέδιο», όπως λέει και ο Ράσκιν.

Πηγή εικόνας: http://ruskin.ashmolean.org/collection/8990/9168/9285/8445

Δωρεάν βιβλία για την αρχαία ελληνική τέχνη

Κάποια πρώτης τάξεως ξενόγλωσσα συγγράμματα, ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων, για την αρχαία ελληνική τέχνη και πολιτισμό:

1. F.C. Penrose: An investigation of the principles of Athenian architecture, McMillan, 1888: το κλασσικό έργο του Penrose για την Ακρόπολη των Αθηνών διαθέσιμο online από την βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.

2. W.H. Goodyear: Greek Refinements, a study in temperamental architecture, Yale University Press, 1912: άλλο ένα κλασσικό σύγγραμμα από τον αρχαιολόγο William Henry Goodyear με ιδιαίτερη έμφαση στις αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες του Παρθενώνα (όπως την ένταση των κιόνων) και άλλων αρχιτεκτονημάτων της κλασσικής εποχής.

3. Jay Hambidge: Dynamic Symmetry, the Greek Vase, Yale University Press, 1920: ένα βασικό πόνημα του Jay Hambidge που μελετάει την γεωμετρία των αρχαιοελληνικών αγγείων, ένα ζήτημα που παραδόξως παραμένει σχετικά ανεξερεύνητο μέχρι και σήμερα.

4. Lacey D. Caskey: Geometry of Greek Vases, Cornell University Press, 1922: έργο που βασίζεται στο έργο του Hambidge για τα αρχαιοελληνικά αγγεία και το εξελίσσει μελετώντας και αναλύοντας συγκεκριμένα παραδείγματα από μουσεία.

5. T. Roger Smith & John Slater: Architecture, Classic and Early Christian, London, 1888: περιέχει ένα πολύ καλό κεφάλαιο για την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική.

6. J.L. Benson: Greek color theory & the four elements: μια ενδιαφέρουσα μελέτη για την αρχαιοελληνική χρωματική θεωρία σε σχέση με τα τέσσερα στοιχεία από τον τέως καθηγητή του πανεπιστημίου της Μασσαχουσσέτης J.L. Benson.