Η αλήθεια και η δύναμη της Ιδέας

Γράφει ο Ruskin στο Modern Painters I:

«Το έργο που έχει τις ευγενέστερες και περισσότερες ιδέες, ακόμα κι αν έχουν αυτές εκφραστεί άχαρα, είναι σπουδαιότερο και καλύτερο από αυτό που έχει λιγότερες και λιγότερο ευγενείς ιδέες ακόμα κι αν έχουν αυτές εκφραστεί τέλεια. Κανένα βάρος, κανένας όγκος, και καμία τελειότητα στην εκτέλεση δεν μπορεί να ξεπεράσει ένα κόκκο ή ένα ψήγμα σκέψης.»

Και λίγο παραπάνω:

«Για παράδειγμα, οι περισσότεροι πίνακες της Ολλανδικής Σχολής με εξαίρεση τα έργα του Ρούμπενς, του Βαντάυκ και του Ρέμπραντ δεν είναι τίποτα άλλο από μια φανταχτερή επίδειξη της δύναμης του λόγου του καλλιτέχνη, άχρηστες κι ανόητες λέξεις που αρθρώθηκαν καθαρά και φωναχτά. Ενώ οι πρώιμες προσπάθειες του Τσιμαμπούε και του Τζιόττο είναι τα πύρινα λόγια της προφητείας που βγήκαν τραυλίζοντας από το στόμα νηπίων.»

Μικρά, ιμπρεσιονιστικά ψέματα και κάποιες αλήθειες

1. Οι Ιμπρεσιονιστές υποτίθεται ότι μελέτησαν τις αλλαγές του φωτός και της ατμόσφαιρας στη φύση, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις Θημωνιές του Μονέ και τον Καθεδρικό της Ρουέν. Ο Χρόνης Μπότσογλου πάλι λέει να μην το πιστεύουμε. Είναι το χρώμα της παλέτας του που μεθά τον Μονέ.
2. Υποτίθεται ότι οι Ιμπρεσιονιστές κατήργησαν το σχέδιο. Όμως όλοι οι ιμπρεσιονιστικοί πίνακες έχουν σχέδιο, καθότι σχέδιο είναι σύνθεση. Αυτό που μάλλον κατήργησαν ήταν η γραμμή. (Υ.Γ. Εκτός κι αν με την όρο «σχέδιο» εννούμε την έρευνα για την απόδοση της "φόρμας", οπότε, ναι, μάλλον οι Ιμπρεσιονιστές κατήργησαν το σχέδιο, υπό μία έννοια.)
3. Όταν αλλάζει το φως, ανάλογα με την ώρα της ημέρας και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, δεν αλλάζει μόνο το χρώμα, αλλά και το σχέδιο, δηλ. η σύνθεση. Η μη συνειδητοποίηση αυτού ήταν και το μεγάλο αδιέξοδο του Ιμπρεσιονισμού και ο λόγος που ο Ρενουάρ γύρισε πίσω στον Ένγκρ και τη νεοκλασική σχεδιαστική παράδοση.
4. Οι μετα-ιμπρεσσιονιστικές σχολές του Hawthorne και του Hensche στην Αμερική βασίζουν όλη σχεδόν τη φιλοσοφία τους στις Θημωνιές του Μονέ και σ΄ αυτό που υποτίθεται ότι κατέκτησε ο Μονέ σ' αυτά τα έργα, σε βαθμό που ο θεατής κοιτάζοντας ένα πίνακα ζωγραφισμένο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να πει ποια εποχή και ώρα της ημέρας αναπαριστά. Φενάκη ή η πραγματικότητα;
5. Υποτίθεται ότι οι Ιμπρεσσιονιστές επηρεάστηκαν από τις θεωρίες του Σεβρέλ, του Ρουντ και άλλων και εφάρμοσαν στα έργα τους τη χρωματική συμπληρωματικότητα στις σκιές και την ταυτόχρονη αντίθεση. Με αυτό τον τρόπο, η Ιμπρεσιονιστική χρωματική θεωρία παρουσιάζεται ως θέσφατο, βασισμένο στις επιστημονικές θεωρίες της εποχής. Ψέμα. Ούτε ο Μονέ, ούτε κανένας άλλος από τους Ιμπρεσσιονιστές είχαν διαβάσει Σεβρέλ. Το Ιμπρεσιονιστικό σύστημα που βλέπει οπτικό και όχι τοπικό χρώμα, οπτικά φαινόμενα και τις αλληλεπιδράσεις των χρωμάτων μεταξύ τους, δεν είναι ούτε θέσφατο, ούτε αντικειμενικό δεδομένο. Ποιητική του χρώματος είναι.
6. Οι Ιμπρεσιονιστές δηλώνουν και ξαναδηλώνουν ότι το έργο τους βασίζεται στην Γαλλική, κολοριστική παράδοση του Ντελακρουά, της Σχολής της Μπαρμπιζόν, του Κορό και άλλων Γάλλων και μόνο Γάλλων. Τερατώδες ψέμα. Ο Ιμπρεσιονισμός μπόρεσε να υπάρξει χάρη στον Άγγλο Τέρνερ και τον υποστηρικτή του και μέγα θεωρητικό Τζον Ράσκιν. Όλη η Ιμπρεσιονιστική θεωρία, καθώς και ψήγματα του πουαντιγισμού, περιέχονται στο Elements of Drawing του Ράσκιν το οποίο ο Μονέ είχε διαβάσει και παραθέσει στη μαθήτριά του Λίλα Κάμποτ Πέρυ. Τα πρώτα ιμπρεσιονιστικά έργα δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την παραμονή του Μονέ και του Πισσαρό στο Λονδίνο, όπου μελέτησαν τα έργα του Τέρνερ. Παραδόξως, το ίδιο είχε συμβεί και στον Ντελακρουά, τον οποίον αναφέρουν ως πηγή της παράδοσής τους.
7. Το αδιέξοδο του Ιμπρεσιονισμού προσπάθησε να λύσει ο Σεζάν, όμως το έργο του ήταν ουσιαστικά μια αταβιστική οπισθοδρόμηση, μπροστά στον τρόμο του νέου και της Ιμπρεσιονιστικής ασάφειας και απροσδιοριστίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σεζάν για να βάλει τάξη στο οπτικό χάος της φύσης που μελέτησε ο Ιμπρεσιονισμός, αναγκάστηκε να γυρίσει στο άλφα και το βήτα της ζωγραφικής, δηλ. τους κώνους, τις σφαίρες και τους κυλίνδρους. Αποπειράθηκε δηλαδή να συγκρατήσει τη διάλυση της φόρμας μέσω γεωμετρικοποίησης. Ως εκ τούτου, το έργο του αναγκαστικά και με μαθηματική ακρίβεια οδήγησε στην αποσύνθεση της οποίας το επιστέγασμα ήταν ο Κυβισμός. Ο Σεζάν ήταν το τέλος μιας εποχής ή μάλλον η αρχή του τέλους. Η αρχή της σύγχρονης ζωγραφικής είχε γίνει με τον Τέρνερ, τον πρώτο σύγχρονο. Το τέλος ήρθε με τον Πικάσο και τον κυβισμό. Όσο για το νέο, την απάντηση ίσως να την έχει ο προφήτης Βαν Γκογκ. Και ο Γκωγκέν.

Διόνυσος με σάτυρο και τράγο

Λήκυθος από το εργαστήρι του Ζωγράφου του Bowdoin. Απεικονίζει τον Διόνυσο με σάτυρο και τράγο. 480 π.χ. περίπου. Σήμερα βρίσκεται στο Metropolitan Museum of Art.

Ο Θρόνος Λουντοβίζι

Αφροδίτη Αναδυομένη, πρόσοψη από τον Θρόνο Ludovisi, 460 π.χ., 
Εθνικό Μουσείο Θερμών, Ρώμη

Αριστερή πλευρά