Οι αλληλεπιδράσεις των χρωμάτων του Γιόζεφ Άλμπερς - Βιβλιοπαρουσίαση

   O Γιόζεφ Άλμπερς (Josef Albers) ήταν Γερμανός καλλιτέχνης που δίδαξε στο Μπάουχαους τη δεκαετία του 1920. Όταν η σχολή έκλεισε υπό την πίεση των Ναζί, μετανάστευσε στην Αμερική, όπου και έζησε και δίδαξε μέχρι το θάνατό του.  Το 1963 εξέδωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Interaction of color» (Οι αλληλεπιδράσεις των χρωμάτων), το οποίο ήταν καρπός και σύνοψη της διδασκαλίας του στο Μπάουχαους και στις διάφορες σχολές καλών τεχνών της Αμερικής. Παρόλο που το συγκεκριμένο σύγγραμα θεωρείται κλασικό στο είδος του, δεν έχει εκδοθεί στα Ελληνικά και αυτό το κενό έρχεται να καλύψει αυτή η μικρή και συνοπτική παρουσίαση.

   Το έργο απευθύνεται σε γραφίστες, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, καθηγητές εικαστικών και όλους όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το χρώμα, την ψυχολογία της όρασης και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν τα χρώματα μεταξύ τους. Βασίζεται στην πολυετή διδακτική πείρα του Άλμπερς, αλλά και στις βασικές αρχές που επέλεξε να εξερευνήσει στο εικαστικό του έργο.

   Το βιβλίο επικεντρώνεται κυρίως και σχεδόν αποκλειστικά στη σχετικότητα του χρώματος και τις σχέσεις μεταξύ των χρωμάτων, αλλά με ένα τρόπο αρκετά διαφορετικό απ' αυτό που μας δίδαξε ο άλλος δάσκαλος του Μπάουχαους, Γιοχάννες Ίττεν (του οποίου ο Άλμπερς υπήρξε μαθητής). Σύμφωνα με τον Άλμπερς, το χρώμα δεν είναι ποτέ ακριβώς αυτό που φαίνεται, αλλά τροποποιείται και μεταβάλλεται συνεχώς ανάλογα με το περιβάλλον του. Κι επειδή ακριβώς είναι το πιο σχετικό μέσο στην τέχνη, ο Άλμπερς δίνει μία σειρά ασκήσεων που σκοπό έχουν να αναπτύξουν και να οξύνουν το μάτι στις ενέργειες και τις σχέσεις μεταξύ των χρωμάτων. 

   Για παράδειγμα, στην πρώτη άσκηση που δίνει ο Άλμπερς ο σπουδαστής καλείται να κάνει το ίδιο χρώμα να φαίνεται σαν δύο διαφορετικά χρώματα. Στο παρακάτω παράδειγμα του βιβλίου, και τα δύο τετραγωνάκια είναι το ίδιο ακριβώς χρώμα, αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να το αντιληφθεί κανείς εκ πρώτης όψεως.

Αντιθέτως παρακάτω έχουμε δύο διαφορετικά χρώματα που φαίνονται να είναι το ίδιο χρώμα:

  Κάπως έτσι προχωράει το βιβλίο με μια σειρά δομημένων ασκήσεων που σίγουρα θα φανούν χρήσιμες σε πολλούς, αλλά θα εκπλήξουν και πολλούς. Βήμα-βήμα ο Άλμπερς αποδεικνύει πόσα λίγα ξέρει το ανεκπαίδευτο -και μερικές φορές και το εκπαιδευμένο- μάτι για το χρώμα. Δεν είναι δε λίγες οι περιπτώσεις εκείνες που τα αποτελέσματα των ασκήσεων και των παραδειγμάτων φαίνεται να παραβιάζουν την κοινή λογική.

Τα δύο παραπάνω παραδείγματα έχουν γίνει με χρωματιστό χαρτί και η μεσαία απόχρωση που δίνει την εντύπωση της διαφάνειας είναι επίσης από αδιαφανές χαρτί.

  Στα αρνητικά του βιβλίου είναι η εμμονή του Άλμπερς στη χρήση χρωματιστών χαρτιών για τις ασκήσεις, καθώς και η έλλειψη παραδειγμάτων από τους μεγάλους ζωγράφους του παρελθόντος. Η χρήση χρωματιστών χαρτιών σίγουρα γλιτώνει τον σπουδαστή από πολλούς μπελάδες, για τις απαιτήσεις όμως αυτών των ασκήσεων και τα ελληνικά δεδομένα ίσως να μην είναι η πιο πρακτική μέθοδος. Ας σημειωθεί ότι στην Αμερική όπου αναπτύχθηκε η μέθοδός του κυκλοφορούν ευρέως τα λεγόμενα χαρτιά color aid σε 314 διαφορετικές αποχρώσεις και τόνους και είναι ιδανικά γι' αυτή τη δουλειά. Απ' όσο γνωρίζω, τα χρωματιστά χαρτιά που κυκλοφορούν στο εμπόριο στην Ελλάδα δεν καλύπτουν αυτή την απαίτηση, εκτός κι αν μπορεί κανείς να βρει χρωματολόγια τοίχου ή κάτι σχετικό για να δουλέψει. Από την άλλη, ορισμένες από τις ασκήσεις δεν μπορούν να εκτελεστούν αλλιώς. Τέλος, η απουσία παραδειγμάτων με έργα από τους μεγάλους ζωγράφους του παρελθόντος αφήνει ένα μικρό κενό. Βέβαια, δεδομένου ότι ο σκοπός του βιβλίου είναι η όξυνση της χρωματικής ευαισθησίας και αντιληπτικότητας του σπουδαστή, τέτοια παραδείγματα δεν είναι ακριβώς αναγκαία. Ωστόσο, το ερώτημα του πώς οι αρχές που περιγράφει ο Άλμπερς έχουν εφαρμοστεί στη ζωγραφική, παραμένει.

   Το Interaction of  color του Josef Albers κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Yale University Press.