Το δημιουργικό αντίγραφο

H κουλτούρα  μας λατρεύει την πρωτοτυπία, την όποια άλλωστε και έχει αναδείξει στην ύψιστη αξία κάθε τέχνης. Κάθε σχολή καλών τεχνών που σέβεται τον εαυτό της μαθαίνει τους μαθητές της να "σπάσουν τους κανόνες". Break the rules! Βάλε και την υπογραφή σου. Το οποιοδήποτε σύγχρονο αριστούργημα έχει αξία -για εμάς- μόνο στο βαθμό που είναι υπογεγραμμένο και αναγνωρισμένο ως πρωτότυπο. Ένα τέλειο αντίγραφο ενός Βαν Γκογκ ή ενός Πικάσσο δεν πιάνει ούτε δολάριο, όταν την ίδια στιγμή το πρωτότυπο πουλιέται για εκατομμύρια. Κι όμως, μπορεί να είναι ακριβώς  το ίδιο έργο.

Τι έχει περισσότερη αξία: το πρωτότυπο ή ένα τέλειο και αψεγάδιαστο αντίγραφο; Τι λατρεύουμε; Την αισθητική αξία ενός έργου, το έργο ως αντικείμενο ή το γκλάμουρ που το συνοδεύει; Πριν από λίγα χρόνια είχε γίνει έκθεση στο Παρίσι όχι με έργα Πικάσσο, αλλά με διάφορα αντικείμενα από την καθημερινότητα του Πικάσσο, π.χ. εισιτήρια λεωφορείων που χρησιμοποιούσε ο καλλιτέχνης για να πάει στο ατελιέ του. Γιατί όμως αυτό το αντικείμενο έχει αξία για να γίνει έκθεμα; Τι λατρεύουμε στην τέχνη: το έργο ή τον καλλιτέχνη. Αν έχουμε φτάσει να λατρεύουμε το δεύτερο, μήπως αυτή η προσωπολατρία αγγίζει την ειδωλολατρία;

Σε αντίθεση με τον δικό μας πολιτισμό, σε άλλους λαούς και κουλτούρες οι καλλιτέχνες δεν υπέγραφαν ποτέ τα έργα τους ή τουλάχιστον δεν φιλοδοξούσαν μέσα από αυτά να αναδείξουν την υπογραφή τους, την ατομικότητά τους. Οι Κινέζοι ζωγράφοι αντέγραφαν τα ίδια θέματα, ξανά και ξανά. Η οποιαδήποτε ατομική συνεισφορά του κάθε ζωγράφου, συνάμα δημιουργού και αντιγραφέα, ήταν μικρές απειροελάχιστες αλλαγές στον τρόπο εκτέλεσης. (για περισσότερες πληροφορίες όσον αφορά την σχέση μεταξύ Κινέζικης ζωγραφικής και παράδοσης, βλ. το βιβλίο του Fritz van Briessen, The Way of the Brush). Σήμερα αν κάποιος πάει να κάνει έκθεση σε γκαλερί με αντιγραφές Λεονάρντο ή Ρούμπενς, θα τον πάρουν με τις κλωτσιές. Εκτός κι αν καταφέρει βέβαια να το πλασάρει με κάποιο τρόπο ως κάτι το φοβερά πρωτότυπο και καινούργιο.

Στη δυτική ευρωπαϊκή μουσική, έχουμε τον δημιουργό (έναν Μπαχ ή έναν Μπετόβεν για παράδειγμα) και έχουμε και τους ερμηνευτές των έργων τους. Πάντα εκτελούν την ίδια παρτιτούρα. Τι είναι όμως αυτό που συμβαίνει και οι απειροελάχιστες διαφορές στην εκτέλεση και την ερμηνεία τους κάνουν την μία ερμηνεία πολύ καλή και την άλλη εξαίσιο αριστούργημα; Πόσο διαφορετική είναι για παράδειγμα η Απασσιονάτα που παίζει ο Σιφ από εκείνη που παίζει ο Χόροβιτς ή ο Ρίχτερ; Και όμως είναι η ίδια παρτιτούρα.

Θα μπορούσε άραγε η σύγχρονη τέχνη να δεχτεί την πιθανότητα της αντιγραφής βασικών εικονογραφικών θεμάτων ή και πανομοιότυπων έργων που ανήκουν στην παγκόσμια κληρονομιά, όπου η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία του δημιουργού/αντιγραφέα/εκτελεστή θα έγκειται μόνο στα μικρά και απειροελάχιστα; Όχι εκείνο το γαλάζιο, λίγο πιο ανοιχτό, όχι αυτή η πινελιά, αλλά εκείνη;

Υπάρχει δημιουργικό αντίγραφο;